Pierwszy centralny bank narodowy na świecie i w Europie
Artykuł ten jest kontynuacją tematu: Pierwszy wyprodukowany banknot w Europie. (najstarszy bank na świecie został opisany w art.: Najstarszy bank na świecie).
Temat finansów często wydaje się skomplikowany, ale historia banków jest pełna interesujących zwrotów akcji. To kontynuacja artykułu o pierwszym wyprodukowanym banknocie w Europie. Chcesz dowiedzieć się, co się stało dalej? Zapnij pasy - zaczynamy!
W XVII wieku Johan Palmstruch, człowiek z wizją i odwagą, zdecydował się rozwiązać problem, który dręczył wiele państw: brak monet. Jak prowadzić bank, kiedy w skarbcu pustki? Palmstruch znalazł na to odpowiedź - wprowadził coś, co zrewolucjonizowało świat finansów. I tak narodziły się pierwsze banknoty.
W tamtym czasie Szwecja, podobnie jak inne kraje, miała problem z dostępnością monet. W obiegu było ich mało, a w bankach zaczęło brakować płynności. Johan Palmstruch, postanowił wprowadzić papierowe pieniądze. To były po prostu zaświadczenia, które miały być wymieniane na monety w banku. Ludzie szybko zaakceptowali nowy pomysł. Banknoty były wygodniejsze, lżejsze i łatwiejsze do przechowywania niż monety. Co więcej, Stockholms Banco, bank zarządzany przez Palmstrucha, rozwijał się dynamicznie. Otwarto nawet nowe biura w różnych miastach.
Pierwsze sukcesy i wielkie nadzieje
Na początku wszystko szło świetnie. Banknoty zyskiwały popularność, a Stockholms Banco rosło w siłę. Johan Palmstruch cieszył się dobrą opinią. Wydawało się, że znalazł sposób na rozwiązanie finansowych problemów Szwecji. Był jednym z pierwszych bankierów, który zrozumiał, że papier może pełnić rolę pieniądza. Ale, jak to często bywa, zbyt duży sukces potrafi prowadzić do poważnych problemów.
Nadmierna emisja banknotu przyczyną upadku banku
Wszystko zaczęło się sypać w 1663 roku. Palmstruch, zachęcony wcześniejszymi sukcesami, zaczął wydawać więcej banknotów, niż miał pokrycia w monetach. Na początku nikt tego nie zauważył. Ludzie nadal wymieniali banknoty na towary, płacili nimi i trzymali je w domach. Problem pojawił się, gdy klienci zaczęli masowo zgłaszać się do banku, aby wymienić swoje banknoty na monety. Wówczas okazało się, że Palmstruch nie ma wystarczającej ilości monet w skarbcu, by spełnić wszystkie żądania.
Sytuacja szybko stała się poważna. Ludzie zaczęli tracić zaufanie do banku. Wieść o braku gotówki w skarbcu rozniosła się po całym kraju jak burza. Z dnia na dzień banknoty stały się bezwartościowe. Nikt nie chciał już trzymać kawałków papieru, których nie można było wymienić na prawdziwe pieniądze. To, co miało być nowatorskim rozwiązaniem finansowym, przerodziło się w kryzys.
Zdj. Sztokholm - Stare Miasto. © Źródło: Canva.
Kryzys w Stockholms Banco
W 1664 roku sytuacja była już nie do opanowania. Stockholms Banco przestało funkcjonować prawidłowo, a klienci nie ufali instytucji. To był moment, kiedy interweniował rząd Szwecji. Władze nie mogły pozwolić, by kryzys w jednym banku doprowadził do zniszczenia całego systemu finansowego kraju. Rząd przejął kontrolę nad bankiem, starając się ratować sytuację. Postanowiono wypłacać klientom ich depozyty, aby uniknąć paniki i jeszcze większego załamania finansowego.
Ciekawostka: Sytuacja w Stockholms Banco przypomina nieco współczesne banki. Dziś również, gdyby wszyscy klienci jednocześnie postanowili wypłacić swoje pieniądze z kont, banki miałyby problem. Dlaczego? Bo większość pieniędzy to tylko cyfrowe zapisy - fizycznej gotówki jest znacznie mniej. System finansowy opiera się na zaufaniu, że nie wszyscy będą chcieli gotówki naraz.
Powstanie najstarszego banku narodowego w Europie i na świecie
Pomimo interwencji rządu, Stockholms Banco nie udało się uratować. W 1667 roku ogłoszono jego likwidację. To jednak nie oznaczało końca bankowości w Szwecji. Wręcz przeciwnie - upadek Stockholms Banco otworzył drzwi do powstania nowego modelu banku.
W 1668 roku rząd szwedzki powołał do życia Riksens Ständers Bank. Był to pierwszy w historii bank centralny, który działał pod kontrolą państwa. Tym razem jednak władze chciały uniknąć powtórzenia błędów z przeszłości. Riksens Ständers Bank miał pełnić funkcję nadzorcy finansowego, kontrolując emisję pieniądza i dbając o stabilność systemu
Bank działał ostrożniej i do 1701 roku nie emitował już papierowych banknotów. Dopiero później zaczął robić to z większą pewnością. W 1866 roku bank zmienił nazwę na Sveriges Riksbank - tak, to ten Szwedzki Bank Narodowy, który znamy dzisiaj.
W XVIII wieku pozostałe prywatne banki w Szwecji, również zaczęły produkować swoje banknoty z tą różnicą, że musiały mieć one pokrycie w depozycie w banku centralnym. Sveriges Riksbank bankiem centralnym z prawdziwego zdarzenia został dopiero w 1897 roku gdy, weszła ustawa pozwalająca drukować banknoty tylko i wyłącznie Szwedzkiemu Bankowi Narodowemu.
Johan Palmstruch trafia do więzienia
Los Johana Palmstrucha nie był już tak pomyślny, jak jego początkowy sukces. W 1667 roku został postawiony w stan oskarżenia za doprowadzenie do bankructwa Stockholms Banco. Skazano go na śmierć, jednak dano mu szansę uniknięcia egzekucji, jeśli wypłaci odszkodowanie. Niestety, Palmstruch nie miał już pieniędzy. Został więc uwięziony, a kara śmierci została w końcu zamieniona na ułaskawienie w 1670 roku. Niestety, nie cieszył się wolnością długo - zmarł rok później.
Wpływ na przyszłość bankowości
Upadek Stockholms Banco i problemy, z jakimi zmagał się Johan Palmstruch, miały ogromny wpływ na przyszłość finansów. Historia ta pokazała, jak niebezpieczna może być emisja pieniądza papierowego bez odpowiedniego pokrycia. To również moment, który zmusił rządy do większej kontroli nad systemem finansowym, co ostatecznie doprowadziło do powstania banków centralnych w wielu krajach.
Mimo że Palmstruch został skazany i jego bank upadł, uważa się go za jednego z pionierów współczesnej bankowości. Jego innowacyjny pomysł na wprowadzenie banknotów zmienił sposób, w jaki myślimy o pieniądzach.
Historia Johana Palmstrucha i Stockholms Banco jest doskonałym przykładem na to, jak jeden człowiek i jego pomysł mogą zmienić bieg historii finansowej. Mimo upadku, jego działania przyczyniły się do powstania pierwszego na świecie banku centralnego, który do dziś odgrywa istotną rolę w zarządzaniu gospodarką.
Zapraszamy również do zapoznania się z naszymi pozostałymi artykułami:
- Promocje darmowe pieniądze - dlaczego banki oferują kasę
- Santander a Santander Consumer Bank
- Karta Mastercard a Visa - jaka jest różnica
- Skarbiec w banku - królestwo skarbów i tajemnic
- Szlif kaboszonowy - co to jest i jak powstaje?
Swedish National Bank © Żródło: Wikimedia Commons. Autor: Arild Vågen. Licencja: CC BY-SA 4.0
