Pierwszy papierowy banknot wyprodukowany w Europie
W świecie finansów istnieją postacie, których wpływ przewyższa ich czas i przestrzeń. Wkład Johana Palmstrucha w rozwój systemu bankowego w Szwecji, a także jego wpływ na kształtowanie się bankowości na całym świecie, jest trudny do przecenienia.
Johan został uznany człowiekiem który podłożył podwaliny pod pierwszy na świecie centralny bank narodowy jak również przypisuje się mu pierwszy papierowy banknot wyemitowany w Europie. Banknot ten w rzeczywistości później okazał się papierem bez pokrycia.
Pomimo swojej roli jako prekursora w bankowości, Palmstruch musiał zmierzyć się z konsekwencjami swoich decyzji, które doprowadziły do bankructwa i oskarżeń o oszustwo finansowe. Jego życie jest przypomnieniem o tym, że nawet najwięksi innowatorzy nie są wolni od błędów i nieszczęść osobistych.
Johan Palmstruch zwany ojcem szwedzkiego systemu bankowego urodził się pierwotnie jako Hans Wittmacher, 13 czerwca 1611 roku w Rydze. Miasto to leżało wówczas na terenach Rzeczpospolitej, a bitwy o nie toczono ze Szwecją.
Ojcem Johana Palmstrucha prawdopodobnie był holenderski kupiec, który prowadził działalność w Rydze, pożyczając duże sumy pieniędzy państwu szwedzkiemu. Polacy mogą powiedzieć, że również mieli wkład w powstanie pierwszego papierowego banknotu w Europie gdyż matką Johana była Anna Bjelska. Nic więcej o niej nie wiadomo, ale imię i nazwisko mówi samo za siebie, że była Polką.
Twórca pierwszego banknotu opuszcza Rygę
Hans Wittmacher (jeszcze nie zmienił nazwiska) około 1630 roku opuścił Rygę, która była wówczas pod władaniem Szwecji i przeniósł się do stolicy Holandii czyli Amsterdamu, gdzie w 1635 roku otrzymał obywatelstwo holenderskie. Po pewnym czasie został jednak skazany na karę więzienia za przestępstwo, którego jak sam twierdził, nie popełnił. Niestety nie jest znana przyczyna jego odsiadki.
Gdy został w końcu wypuszczony w 1647 roku wyjechał z Holandii. Jako kraj swojego przeznaczenia, gdzie postanowił się przenieść na stałe, była Szwecja. W 1651 roku za zasługi swojego ojca otrzymał tytuł szlachecki, przyjmując jednocześnie nazwisko Palmstruch.
Uruchomienie banku
Podczas gdy Szwecja zaatakowała Rzeczpospolitą w 1656 roku, Johan Palmstruch otrzymał pozwolenie królewskie na uruchomienie banku. Ten krok był przełomowy i zapoczątkował nowy etap w historii bankowości, choć trzeba przyznać, że na świecie funkcjonowały już inne banki jak chociażby założony w 1472 roku Banca Monte dei Paschi di Siena. O historii tego banku przeczytasz w artykule Najstarszy bank na świecie.
Nowo powstała instytucja finansowa w 1657 roku zaczęła od ludzi przyjmować depozyty. Warto wspomnieć, że pieniędzmi były miedziane i srebrne monety a środki pieniężne nie było oprocentowane a nawet trzeba było ponosić opłatę by móc trzymać tam gotówkę.
Kredyty torują drogę do powstania banknotu
Pieniądze jakie przynosili klienci, pozwoliły Johanowi udzielać oprocentowane kredyty. W 1659 roku otworzono drugą instytucję finansową, która udzielała społeczeństwu pożyczki. Obie połączono w jedną, otwierając tym samym Stockholms Banco znany również jako Palmstruch's Bank.
Zarówno jedna jak i druga instytucja była przyczyną późniejszego upadku banku. Chociaż bank był prywatnym przedsięwzięciem, to Król Karol X Gustaw wyznaczył inspektora do nadzorowania działań banku, co sprawiło, że instytucja miała elementy państwowe od samego początku.
© źródło zdjęcia: Wikimedia Commons. Autor: Sveriges Rikes Standers Bank. Licencja: CC BY-SA 4.0.
Klienci wycofują pieniądze z banku - powstaje papierowy banknot
Pierwszy kryzys nastąpił, kiedy władze szwedzkie zmniejszyły o 17% ilość miedzi w produkcji nowych monet nie zmniejszając ich nominału. Deponenci postanowili wycofać swoje pieniądze z banku bo sam metal w starych monetach był więcej wart niż nowo wyprodukowana moneta o tym samym nominale. Bank nie był wstanie wypłacić zdeponowanych środków w takich ilościach bo tych nie było w skarbcu gdyż zostały rozdysponowane dla kredytobiorców.
Warto zauważyć, że władze szwedzkie, biły monety nie tylko ze srebra ale także z miedzi. Tradycyjnie, wartość monety była powiązana z wartością kruszcu, z którego była wykonana. Jednak z powodu zwiększonej produkcji miedzi w Szwecji, doszło do inflacji, co spowodowało, że największe monety przybrały formę wielkich miedzianych tablic, niektóre ważące nawet prawie 20 kg.
By wyjść z tej opresji bez szwanku, Stockholms Banco a właściwie Johan Palmstruch w 1661 roku wprowadził do obiegu papierowe zaświadczenia zwane notami kredytowymi wraz z nominałami, mówiące o tym, że osoba która je posiada ma prawo wypłacić z banku pieniądze. Uznaje się, że ruch ten spowodował, że był to pierwszy papierowy banknot wydany w Europie.
Zaświadczenia wydawane przez Johana Palmstrucha zostały zaakceptowane przez Szwedów stając się jednocześnie pierwszymi na świecie papierowymi banknotami.
Stockholms Banco, mimo przejścia przez kryzys, kontynuował działalność, udzielając klientom kredytów i wydając własne banknoty. Te papierowe pieniądze zdobyły dużą popularność, ponieważ były łatwiejsze do przenoszenia niż ciężkie miedziane monety.
Pierwsze papierowy banknoty na świecie
Historia pieniądza papierowego ma swoje korzenie w starożytnych Chinach już w IX wieku. To tam po raz pierwszy produkowano banknoty, które zastępowały tradycyjne monety. Niemniej jednak, pierwsze wzmianki o tym wynalazku dotarły do Europy dzięki opowieściom Marco Polo, słynnego podróżnika z XIII wieku.
Nie wszyscy byli pod wrażeniem tego pomysłu. Wielu Europejczyków wyśmiewało tę koncepcję, nie wierząc, że papier może mieć realne pokrycie w wartościowych metalach, takich jak srebro czy złoto. Uważano, że pieniądz powinien mieć bezpośrednią wartość materialną, a nie być tylko płótnem na którym drukowano obietnice wartości.
Pierwsze banknoty w Europie
Pierwsze wzmianki o wykorzystywaniu papieru jako środka płatniczego w Europie pochodzą z XIV wieku z Włoch, choć w tym przypadku nie uznaje się ich za banknoty a weksle i czeki ponieważ były wystawiane na osobę a nie bezimiennie jak w banknotach. Później stały się bezimiennym nakazem wydania złota lub srebra zdeponowanego u bankiera.
Równolegle z działaniami Johana Palmstrucha w Anglii, w połowie XVII wieku londyńscy bankierzy zaczęli wydawać pokwitowania na okaziciela a nie deponenta środków pieniężnych. Bankierzy zaczęli także wystawiać więcej banknotów niż było to pokryte wartością ich fizycznych rezerw, zakładając, że nie wszyscy posiadacze banknotów jednocześnie zdecydują się na ich wymianę na kruszec.
W ten sposób, banki mogły udzielać większej liczby pożyczek i emitować większą ilość pieniądza papierowego, niż miały rzeczywiste zasoby na pokrycie tych środków. Miało to na celu zwiększenie dochodów banków, ale jednocześnie zwiększało ryzyko bankructwa w przypadku nagłego żądania zwrotu wszystkich banknotów przez posiadaczy. Można więc powiedzieć, że to również były pierwsze banknoty używane przez Europejczyków.
Pierwszym bankiem, który rozpoczął regularne wydawanie banknotów, był Bank Anglii, założony w 1694 roku w celu pozyskania środków na finansowanie wojny z Francją. Bank rozpoczął emisję banknotów w 1695 roku, oferując posiadaczom obietnicę wypłacenia równowartości banknotu na żądanie.
Dalszą cześć artykuły przeczytasz w: Pierwszy centralny bank narodowy na świecie.
Zapraszamy również do zapoznania się z naszymi pozostałymi artykułami:
- Promocje darmowe pieniądze - dlaczego banki oferują kasę
- Najwyższy nominał euro - jaki jest powód jego wycofania
- Skarbiec w banku - królestwo skarbów i tajemnic
- Drobna moneta egipska - piastr, piaster, piastra
- Jaka jest najwyższa próba srebra - czy istnieje próba 1000
© źródło zdjęcia: Wikimedia Commons. Autor: nieznany. Licencja: domena publiczna.
